Izumrli jezici

Izumrli jezik je istorijski jezik čiji su govornici ili izumrli ili prešli na drugi jezik, odnosno asimilirali se u drugu jezičku zajednicu.
Izumrle jezike treba razlikovati od "mrtvih" jezika čiji govornici zapravo nisu izumrli, ali koji predstavljaju istorijske preteče današnjih jezika. (Npr. govornici latinskog jezika nisu izumrli, već su imali svoj „vulgarni latinski“, prvenstveno govorni, kolokvijalni latinski, raznih dijalekata, koji se, vremenom, sve više mijenjao uzrokujući do kraja IX vijeka pojavu romanskih jezika).

Istorija
Michael E. Krauss, američki lingvista i osnivač Alaska Native Language Center, navodi 10. milenijum prije nove ere kao približni vrhunac jezičke raznolikosti. Od tada je broj jezika, u početku, bio relativno konstantan da bi se, zatim, smanjio. Prije modernog doba pored manjih, uzrokovanih, uglavnom, borbama između plemena, postojala su najmanje tri veća izumiranja jezika. Širenjem Rimskog carstva, raširen je i latinski jezik u Evropi, dok je, npr. etrurski izumro u Italiji. Zbog velike dominacije Asteka i Inka u Srednjoj i Južnoj Americi, Nahuatl i Quechua su, prije španske kolonizacije, potisnuli svoje susjedne jezike.
Od početka evropskog kolonijalnog perioda broj izumrlih i ugroženih jezika naglo se povećao, jer evropski jezici - kao što su engleski u Sjevernoj Americi, Africi, Australiji i Novom Zelandu, španski u Centralnoj i Južnoj Americi, portugalski u Brazilu, francuski u Kanadi i ruski u Sibiru - sve više istiskuju autohtone jezike.
U podsaharskoj Africi su Bantu jezici, a u sjevernoj Africi arapski, istisnuli prethodne jezike, uključujući i koptski - ranije vrlo važan kulturni jezik.
Nova Gvineja je još jedno područje sa velikim brojem ugroženih jezika. Zbog geografske izolovanosti pojedinih plemena, unutrašnjost ostrva je imala vrlo veliku gustoću jezika. Ali, od oko 1000 jezika, većini prijeti izumiranje.

Oživljavanje
Povremeno se, na osnovu postojećih zapisa, vrše pokušaji oživljavanja izumrlih jezika. Primjer za to je manski jezik koji se, na ostrvu Isle of Man, ponovo uči u školama i ima nekoliko desetina izvornih govornika. Drugi primjer je kornski (keltski jezik blizak velškom i bretonskom koji se govorio u Cornwall-u), izumro 1777. godine, kojim ponovo može govoriti oko 300 ljudi.
Jedini jezik uspješno oživljen u velikim razmjerama je hebrejski koji je, inače, dugo vremena postojao samo kao pisani i liturgijski jezik. Hebrejski je sada kao iwrit - novi hebrejski - službeni jezik Izraela
Pitanje je rasprave u lingvistici u kojoj su mjeri ovi oživljeni jezici zapravo isti, budući da je došlo do prekida u prirodnom prenosu jezika s generacije na generaciju i stoga je vjerovatno da nisu svi aspekti i nijanse originalnog jezika sačuvani u gramatici i vokabularu obnovljene verzije.